روش قرآن در روان درمانی

---

قران برای پرورش شخصیت مردم و ایجاد تغییر در رفتار آنان ، روش کار و ممارست عملی در زمینه افکار و عادات جدید رفتاری را که در نظر دارد درنفوس آنان تحکیم بخشد به کار گرفته است و خداوند متعال به همین منظور عبادات مختلفی همچون نمازو روزه و زکات و حج را واجب کرده است .

انجام مرتب و منظم این عبادات در اوقاتی معین ، اطاعت از خداوند وامری الهی را به مومن یاد می دهد و باعث می شود که او همواره با خضوعی کامل در تمام کارها به خداوند نظر داشته باشد . هم چنین صبر و تحمل سختی ها و جهد با نفس و تسلط برخواسته ها و خواهش ها و اظهار محبت و نیکی به مرم را به او می اموزد .

روحیه همکاری و همبستگی ا رشد می دهد . ابنها همه خصلتهای پسندیده ای است که یک شخصیت بهنجار و رشد یافته و متکامل را از دیگران جدا می سازد .

شکی نیست که انجام مخلصانه و منظم این عبادتها باعث می شود که مومن بتواند چنین خصوصیاتی را تحصیل کند ،، خصوصیاتی که پایه های درست سلامت روانی او را تشکیل می دهد و او را از ابتلاء به بیماری های روانی حفظ می کند و چنان که این توضیحات روشنگر تاثیر عبادات بر شخصیت مسلمانان است 

انسان امروز بیش از گذشته نیاز به دینداری و ارتباط با خداوند دارد.شهریاری با تأکید بر نیاز انسان امروز به عبادت اظهار می دارد که :

پژوهشهای انجام شده نشان می دهد که بشر امروزی بیش از گذشته به دینداری و رجوع به خداوند نیاز دارد. دعا در آرامش روح و روان انسان بسیار مؤثر است از این رو افرادی که با خداوند در ارتباط هستند با توکل به او شهامت و جرأت می یابند و در مقابله با مشکلات مقاومت بیشتری را از خود نشان می دهند ، در این راستا می توان به نیاز بشر امروزی به این آرامش اشاره کرد که همواره با توکل و عبادت حاصل می شود.

انسانهایی که عبادت می کنند از مرگ هراسی نخواهند داشت چرا که از طریق برقراری ارتباط معنوی با خداوند همواره ایمان را در دل احساس می کنند و مرگ را به منزلة فنا نمی پندارند بلکه موضوع مرگ در نظر آنان به مفهوم نزدیکی به خداوند است.

دعا کردن ، برقراری ارتباط نزدیک با خداوند است. در دعا کردن ارتباطی میان خداوند و انسانها شکل می گیرد و در این راستا انسان به قدرت خداوندی و الطاف او تکیه و توکل می کند، از این رو در برقراری ارتباط با دیگران آرامش روحی و روانی بیشتری را احساس می کند و اعتقادات مذهبی به او کمک می کند مشکلات و مصائب خود را با آرامش و آسودگی بیشتر تحمل کند.

در دنیا تحقیقات متعددی پیرامون اعتقادات دینی در افراد انجام شده است و نتایج حاصل نشان می دهد افرادی که دیندار و خداپرست بوده و اعتقادات دینی آنان قویتر است از نظر سلامتی روان ، وضعیت مطلوبتری دارند. همچنین در سیستم ایمنی بدن هم این افراد در مقابل بیماریهای جدی مقاومت بیشتری را از خود نشان می دهند و در رابطه با درمان شرایط مطلوب و مناسبی را دارند.

در جامعه می توان به کرات مشاهده کرد که جسم و روح افراد دیندار پاسخ بهتری را به درمان می دهد و از لحاظ روانی هم آمادگی و سلامت بیشتری را دارند.

دینداری آن بخش از سیستم مغز را که به سلامت روحی مرتبط است تحت تأثیر قرار می دهد.

مقاله مرتبط : معنویت درمانی

نقش خانواده در سلامت روانی فرزندان و روش قرآن در روان درمانی    :

دین اسلام با فرهنگ غنی و برنامه های اخلاقی ، اجتماعی ، آموزش و تربیتی خود در دورانهای مختلف زندگی، در پیشگیری از اختلالات روانی ، نقش بسزایی دارد.

تربیت دینی و آموزشهای الهی و رعایت حقوق خانواده و فرزند در بهداشت روان و پیشگیری از افسردگی تأثیر داشته و رعایت این دستورات خوشبختی و سلامت روحی و روانی فرد و جامعه را تأمین می کند. از جمله این دستورات روش تعلیم و تربیت و رشد و تکامل فرزند از دیدگاه اسلام است. از جمله مسائلی که در روحیة کودک تأثیر سوء روانی دارد عدم تعهد والدین به وعده ها و پیمانهای خویش است.

محبت یکی دیگر از نیازهای روانی فرزندان و کودکان است که از جمله آموزشهای الهی والدین به کودکان خود محبت عادلانه است.

نقش خانواده در سلامت روانی فرزندان بسیار مهم است، به عقیدة روان شناسان بیش از 70 درصد پایه های اخلاقی و رفتاری کودکان تا سنین 4 تا 6 سالگی گذارده می شود. در این سنین کودک در خانواده بزرگ می شود. والدین باید در جنبه های زیستی ، روانی ، عاطفی ،‌اخلاقی ، مذهبی ، حساسیتها و نیازهای جسمی و روانی و جنسی فرزندان خود هوشیار باشند و به آنها توجه کنند. اسلام برای تربیت فرزندان از حالت افراطا و تفریط نهی نموده و برای سلامتی روانی کودک و عدم آثار سوء روانی راه معتدی را پیش گرفته است که همگی در پیشگیری از اختلالات عاطفی در فرزندان تأثیر دارد. از جمله این دستورات عدم تجویز تنبیه های خشن است که برای سلامت روانی کودک مضر شناخته شده است.

برای پیشبرد اهداف تربیتی کودکان می توان از روش محروم کردن استفاده کرد. لیکن برای پیشگیری از عوارض روانی همچون یأس،‌ بدبینی و طرد کودک ، محرومیت نباید زیاد طولانی و یا مکرر باشد.

مسئله امنیت طفل در خانواده حائز اهمیت است. عدم وجود احساس امنیت کودک را مضطرب نموده و او را وادار به ناسازگاری می کند. این حالات و بسیاری از اختلالات روانی و عصبی ناشی از عدم احساس امنیت است . تحقر و تمسخر کودک بی رحمانه ترین اسلحه است که برای اصلاح کودک بخ کار می رود . در این صورت شخصیت کودک خرد شده احساس حقارت نموده و اعتماد به نفس او سلب می شود و نمی تواند آرامش رشد نماید .گاهی طفل برای جبران این حالت به دفاع از خویش قیام نموده و انتقام می گیرد روشهای ذیل برای ایجاد امنیت و آرامش طفل در خانواده موثر است :

1-       تعدیل جنبه های انظباطی

2-       وجود تفاهم بین زن و شوهر به گونه ای که خانه محیط امن و آسایش باشد

3-         ایجاد روحیه اعتماد به نفس در کودک

4-       دادن دلگرمی و محبت به طفل و بازی با او

بنا براین یکی از اهداف دین مبین اسلام از ازدواج آن است که زن و شوهر و خانواده با یک دنیاصفا ف صمیمیت ، ارامش و محبت زندگی را به سر برند تا رشد روانی خود و کودکان خود را تضمین نمایید .

فرزندان را باید از زمان طفولیت و کودکی با روشهای مذهبی مثل ارتباط آنها با خانه خدا یعنی مساجد ، مراسم مذهبی، نماز و روزه آشنا نمود .

عواطف و احساسات مذهبی را در انها رشد داد . این کار در ساختن روح و روان آنها و هم چنین ارتباطشان را با اجتماعی سالم و هدفی مقدس نزدیک می کند 

5-       معنویت و اعتقاد مذهبی مانع از لغزشهای دوران نوجوانی است:

 

دکتر رحیم محمد گنجی معتقد است که :

فرار از منزل از جمله لغزشهای دوران نوجوانی و جوانی است که از ضعف اعتقادات دینی نشأت می گیرد. اعتقادات مذهبی نقش به سزایی در بهبود زندگی فردی و سازگاری اجتماعی دارد . تحقیقات انجام شده بیانگر این نقش غیرقابل انکار است.

داشتن روحیة مذهبی بالا همواره با احساس رضایت از زندگی ، عزت نفس و خلق و خوی نیکو همراه است، همچنین در افرادی که از نظر اعتقادات مذهبی ضعیف هستند، احساس بی هدفی، پوچی و بیگانگی نسبت به اجتماع بیشتر نمایان است.

شدت و ضعف اعتقادات مذهبی عامل مؤثری در فرار نوجوان است، نوجوانی که از منزل فرار می کند از زندگی در خانواده رضایت لازم را نداشته در نتیجه سعی دارد با فرار از واقعیتها به مشکلاتش پایان دهد.

انسانها به خداوند برای معنا بخشیدن به زندگیشان نیازمندند؛ چرا که نیاز به معنویت در همة افراد به صورت فطری وجود دارد . بسیاری جوانان به دلیل فقدان روحی و معنوی سریع ناامید می شوند و برای رهایی از کوچکترین استرس های موجود در خانواده و جامعه اقدام به فرار می کنند 

---

رابطـه ایمان و احساس امنیت وروش قرآن در روان درمانی 

کلیة مکاتب روان درمانی در این که دلیل اصلی بروز عوارض بیماریهای روانی اضطراب است ، متفق القولند. ولی در تعیین عوامل اضطراب برانگیز، اختلاف نظرهایی با هم دارند .

این مکاتب متفقاً هدف اصلی روان درمانی را ، رهایی از اضطراب و به وجود آوردن احساس امنیت در نفس انسان می دانند، اما برای تحقق این هدف از روشهای مختلف درمانی پیروی می کنند که این روشها همیشه در درمان کامل بیماریهای روانی موفق نیستند.

بررسی تاریخ ادیان بویژه دین اسلام ، نشان می دهد که ایمان به خدا، در درمان این گونه بیماریها و تحقق احساس امنیت و آرامش و پیشگیری از اضطراب و بیماریهای روانی ناشی از آن ، کاملاً‌ موفق بوده است.

این مسأله شایان توجه است که درمان ، معمولاً پس از ابتلای شخص به بیماری روانی شروع می شود، اما ایمان به خدا اگر از کودکی در نفس انسان استقرار یابد نوعی مصونیت و پیشگیری از آسیب بیماریهای روانی به شخص می بخشد 

نقش دین در کاهش میزان استرس و تأمین بهداشت روانی :

استرس تجربه ای است همگانی که هرکس بارها آن را در زندگی خود احساس کرده است و نه تنها ناشی از حوادث ناخوشایند که محصول موفقیتهای خوشایند و اتفاق های مطلوب نیز می تواند باشد . تأثیر استرس برروی انسانها در قالب 5 گروه از علائم قابل تبیین است:

1- علائم جسمانی : مانند سردرد ، میگرن ، بدخوابی و ....

2- علائم روانی : مانند اضطراب ، تنش ، عدم اعتماد بنفس و ....

3- علائم شناختی : مانند فراموشی، کاهش کارایی فرد، کاسته شدن قدرت تمرکز و ....

4- علائم اجتماعی: مانند عدم تحمل دیگران ، عدم توانایی انجام صحیح مسئولیتهای شغلی و ....

5- علائم رفتاری : مانند افزایش مصرف دارو، بالا رفتن مصرف سیگار،‌تغییر ریتم اشتها و ....

نحوة تأثیر استرس بر انسانها و چگونگی سازگاری افراد با آن و میزان توفیق ایشان در غلبه بر استرس، پدیده ای کاملاً روانی است هر چند سایر عوامل فیزیولوژیکی ، محیطی و ژنتیکی بی تأثیر بر این فرآیند نیستند.

پدیده های هولناکی چون زلزله و سایر بلایهای طبیعی و بیماریهای سخت و لاعلاج ، همیشه برای انسانها توأم با بدبختی و ترس بوده است و یادآوری آنها می تواند افراد را دچار استرس شدیدی کند. در چنین شرایطی انسانها احساس می کنند فقط شانس یا یک حامی فوق طبیعی مقتدر می تواند مسیر روند حوادث را معجزه آسا تغییر دهد و آنان نجات یابند.

احساس نیاز به یک پناه دهندة توانا با احساس فطری پرستش انسان گره خورده است. از ابتدای خلقت ، آدمی به دنبال پرستیدن معبودی برای خود بوده است تا با انجام کارهایی رضایت او را در حمایت مداوم از خود جلب نماید و از این طریق در مقابل پدیده هایی که وی را تهدید می کنند به احساس مصون بودن و آرامش دست یابد.

امروزه در بیشتر جوامع انسانی از این قدرت برتر و حاکم بلامنازع عالم وجود و امکانم ، با عنوان خدا یاد می گردد.

ادیان و مذاهب ، فارغ از گونه گونی و تنوع آنها ، در دایرة باور این حقیقت ( خدا ) شکل یافته اند .

نقش وجود خدا در تمامی ابعاد زندگی انسانها خاصه در بهداشت روانی ، مهم و قابل تبیین است . دین اسلام غایت سلامت  روانی افراد را با واژة سعادت معرفی می کند و در تعالیم خود روش های عملی دستیابی به آن را آموزش می دهد .

در متد آموزش دینی ، انسان با شناخت تمام ابعاد وجودی خود به سوی شناسایی جهان پیرامون و پدیده های آن و در نهایت شناخت خدا هدایت می شود و با اطلاعت از او و اجرای دستوراتش به مرحله ای از کمال معنوی و رشد روانی نائل می شود که به آسانی می تواند استرس و تأثیرات منفی آن را به طور کامل از صفحة حیاتش پاک نماید: الا بذکر الله تطمئن القلوب .

انسان دیندار ، خداوند را مهربان ترین و دلسوزترین حامی خود می شناسد و باور دارد همة پدیده های عالم در    ید اختیار و ارادة اوست. ترس در زندگی انسان دین باور جائی ندارد و مرگ برای او نه تنها هولناک و استرس زا نیست بلکه اسباب انتقال وی را به یک حیات ابدی و زیباتر فراهم می آورد. در چهار چوب این نوع جهان بینی است که انسانها به زندگی عادی از استرس دست و مفهوم بهداشت روانی را در تمام لحظات حیات خود تجربه می کنند.

مذهب که همانا اعتقاد به وجود آفریدگار یکتا و تواناست ، به صورت شیوه ای فعال وارد فرآیند مقابلة مؤثر می گردد. فرآیندهای مقابله،‌توانائی های شناختی هستند که فرد مضطرب به منظور کنترل نیازهای خاص درونی و بیرونی فشار آور آنها را به کار می گیرد.

در شیوه های مقابله مذهبی از منابع دینی مانند دعا و نیایش و .... استفاده می شود . این نوع مقابله هم منبع حمایت عاطفی و هم وسیله ای برای تفسیر مثبت حوادث زندگی است و زمینة موفقیت مقابله ای بعدی را فراهم می کند بنابراین به کارگیری آن سلامت ساز و تأمین کنندة بهداشت روانی است 

---

نقش مذهب و معنویت در پیشگیری از اعتیـاد و روش قرآن در روان درمانی :

مذهب و معنویت از مهمترین عوامل فرهنگی هستند که به ارزشها،‌ رفتارها و تجربیات انسانی ساختار و معنا

می بخشد. در واقع اکثر افراد معتقدند که یک زندگی معنوی دارند . نظرسنجی ها از جمعیت عمومی و بیماران همواره نشان داده اند که بیش از 90 درصد افراد به یک « وجود متعالی» معتقدند.

شواهد قابل ملاحظه ای وجود دارد که تأیید کننده این مطلب است که داشتن اعتقادات مذهبی نقش مهمی در کاهش سوء مصرف مواد مخدر دارد.

افرادی که اصول مذهبی را پذیرفته و نسبت به آن احساس پیوستگی می کند کمتر از افرادی که مذهبی نیستند مواد مخدر مصرف می کنند.

صرف نظر از اینکه فرد به چه مذهبی گرایش دارد ، می توان گفت فردی که به طور منظم اعمال مذهبی را انجام می دهد احتمال کمتری دارد که مواد مخدر مصرف کند تا فردی که تمایل به انجام این اعمال ندارد.

نتایج یکی از تحقیقات انجام شده در این مورد مؤید آن است که افرادی که پیرو مذهبی هستند که به پرهیز از مصرف مواد مخدر توصیه می کند بسیار کمتر از پیروان مذاهبی که مصرف الکل و سیگار را منع نمی کنند به مصرف مواد روی می آورند.

معمولاً‌ مذهب در سه سطح می تواند مصرف مواد را تحت تأثیر قرار دهد :

1- اولین تأثیر مذهب شامل فعالیتهای پیشگیرانه ای است که برای تحریم شروع مصرف مواد به کار گرفته می شود و می تواند در برگیرنده آموزش مستقیم مردم درباره منع مصرف مواد و همچنین هدفمند نمودن زندگی باشد که در این صورت برای داشتن زندگی سالم مصرف مواد عملی پسندیده نیست.

2- دومین تأثیر مذهب مداخله در جلوگیری از گسترش اعتیاد در افرادی است که مصرف آزمایشی و گاه به گاه مواد را شروع کرده اند.

3- سومین تأثیر مذهب شامل برنامه هایی است که برای کمک به افراد معتاد در جهت ترک و همچنین پرهیز از عود مجدد در آنان فراهم شده است 

ارزشها و اعتیـاد :

پیل ، (1990) خاطر نشان می سازد که مبارزه با مواد مخدر که در حال حاضر انجام می گیرد اقدام موفقی نیست چرا که ارزشهای فردی را نادیده گرفته اند و اعتیاد را یک مشکل پزشکی می پندارد که می توان به وسیلة کاهش عرضة مواد و یا درمان دارویی مناسب آن را حل کرد.

به نظر وی برای کاهش اعتیاد ، مردم بایستی ارزشهای سازنده را یاد بگیرند . این ارزشها شامل پیشرفت،‌ کارسازنده، همدردی و مسئولیت پذیری است و مذهب به عنوان یک ساختار اجتماعی مهم تمامی این ارزشها را فراهم می سازد.

یکی از جنبه های اساسی مذهب آموزش صواب از ناصواب است. پیل، اعتقاد دارد که یکی از دلایـل اعتیـاد مردم بی هدفی آنان است. نقش مهمی که مذهب در این فرآیند دارد ، هدفمند نمودن زندگی انسان ها به وسیلة دوری از گروههای مخرب ، کسب ارزشهای سازنده و مشارکت آنان در جامعه است 

مذهب ، بهـداشت روان و اعتیـاد و  روش قرآن در روان درمانی :

یکی از شیوه هایی که مذهب به وسیلة آن مصرف مواد را کاهش می دهد پرورش جنبه های بهداشت روانی است. مذهب به زندگی فرد جهت می دهد و از او به هنگام فشارهای روانی روزمره حمایت می کند. بنابراین تأمین بهداشت روانی می تواند فرد را از مصرف تفریحی یا اعتیاد به مواد مخدر بازدارد و از طرف دیگر باعث کاهش مشکلاتی مثل افسردگی ، احساس از خود بیگانگی ، تنهایی و عزت نفس پائین می شود که فرد را مستعد مصرف مواد می کند 

نتیجـه گیـری روش قرآن در روان درمانی :

تأثیر عبادت در ایجاد روح و روان :

1- عبادت روح محبت و صمیمیت را تقویت می کند :

دعا کردن روح محبت ، صمیمیت و برادری را تقویت می کند . در همین راستا شرایط جامعه بهبود می یابد چرا که مؤمنان احساس نزدیکی بسیاری با یکدیگر می کنند.

2- تجربه تاریخی نشان می دهد که دعا در سلامت جسمی افراد بسیار مؤثر است .

تجربیات و مطالعات تاریخ بشر نشان داده است که آن کسانی که همواره حلقه رابطة خویش را با خدای خود حفظ کرده اند و در همه حال با دعا و نیایش و نماز در ارتباط بوده اند از نظر سلامتی روح و روان از شرایط بهتری برخوردار بوده اند .

دعا یکی از راههای تقویت بعد روحانی انسان ها است و در پس برقراری این ارتباط با خداوند انساذن ها آرامش عمیق را در روح و روان خود احساس می کنند چنان که در قرآن کریم آمده است با یاد خدا دلها آرام می گیرد.

3- دعا ، ارادة انسان را تقویت می کند :

دعا برقراری ارتباط با خداوند است و این ارتباط در روح و روان انسانها بسیار مؤثر خواهد بود چرا که اراده و اعتماد به نفس انسان را افزایش می دهد .

دعا کردن به درگاه خداوند از آن جهت که انسانها را با کمال مطلق روبه رو می کند و به انسان شهامت بسیاری خواهد داد .

4- عبادت ، موجب تهذیب نفس و آرامش روح و روان است:

انسان همواره در گرفتاری ها طالب آن است که روح متلاطم خود را که در امواج فتنه ها و آشوب ها به دام افتاده است به یک ناجی و سفینه نجات برساند، از این رو بدیهی است که بندگان خداوند به شکل فطری در هنگام گرفتاری ها و مشکلات به سوی مشکلات خویش بشتابند.

5- دعا عاشقانه ترین ارتباط میان خالق و مخلوق است:

انسان به هنگام عبادت خود را در محضر خداوند می بیند و همین موضوع بهترین عاملی است که خود را از بدیها پاک ساخته و مزین به خوبیها نماید.

6- شجاعت ، شهامت و جسارت ویژگیهای حاصل از عبادت است :

از نظر روانی عبادت و دعا به درگاه خداوند ، در انسانها تغییراتی را ایجاد می کند که در شخصیت آنانم ویژگی های شاخصی چون شجاعت ، شهامت و جسارت در برخورد با مسائل و مشکلات ایجاد می کند ، از این جهت دعا و عبادت امیدواری و قدرت بسیاری را در مقابله با سختی ها به انسان می دهد.

7- ارتباط با خدا در قالب دعا و نیایش عزت نفس انسان را ارتقاء می بخشد:

اعتماد و توکل به منبع ازلی و ابدی که توان خداوند بالاتر از سطح مادیات است در تقویت قوای روحی آدمی بسیار مؤثر خواهد بود از این رو برقراری ارتباط با خداوند در قالب دعا و نیایش عزت نفس والایی را به انسان می دهد.

نهایت اینکه ، کارشناسان دینی و پزشکی در مورد ارزشمند بودن نقش دعا در زندگی فردی و اجتماعی اتفاق نظر داشته و این عمل را یکی از بهترین و تأثیر گذارترین فعالیتها برای کسب آرامش روحی و روانی دانسته و اعتقاد دارند این عمل معنوی اعتماد به نفس ، شجاعت و عزت نفس را در انسان افزایش خواهد داد.

براساس اعتقاد این کارشناسان تواضع و فروتنی و برخود منطقی با مشکلات نیز از دیگر دستاوردهای ارزشمند نزدیکی به خداوند متعال از طریق دعا است.